Urlopy, wynagrodzenia, macierzyńskie, płatne nadgodziny, okres wypowiedzenia. Umowa o pracę i zagadnienia z nią związane to coś, co każdy z nas musi znać chociaż w podstawowym stopniu, aby wiedzieć, jakie mamy przywileje i obowiązki.
CZYM JEST UMOWA O PRACĘ?
Przed zawarciem umowy o pracę warto znać jej cechy. W tej umowie nabywamy prawa, których często nie jesteśmy świadomi, ale nakłada ona też na nas obowiązki, o których warto pamiętać. Zobowiązujemy się wykonywać określony rodzaj pracy dla naszego pracodawcy, a on zobowiązuje się za tę pracę nam płacić. To są podstawowe obowiązki obu stron. Oczywiste, prawda? Okazuje się, że nie dla każdego, bo niekiedy te zobowiązania są naruszane i jest to powód np. do zerwania umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia.
Ważna sprawa na samym początku pracy – koszty badań lekarskich czy szkoleń BHP pokrywa pracodawca. Takie sprawy powinno się załatwiać w godzinach pracy. Zdarzają się ogłoszenia w stylu „przyjmiemy Cię do pracy, ale musisz sobie zapłacić za badania lekarskie”. Widziałem kilka afer z tym związanych, to były firmy-oszuści, które brały pieniądze od kandydatów, a potem znikały bez śladu. Uważaj takie rzeczy.
RODZAJE UMÓW O PRACĘ
Istnieje umowa na czas próbny, na czas określony i na czas nieokreślony. Umowa o pracę na czas próbny może trwać maksymalnie 3 miesiące. Czas trwania tej umowy ma pozwolić Ci zapoznać się z firmą, w której masz pracować na stałe. Umowa na czas określony to umowa na maksymalnie 33 miesiące. Z jednym pracodawcą można podpisać maksymalnie 3 takie umowy. Przekroczenie tego czasu powoduje, że nasza umowa przechodzi na tzw. czas nieokreślony. Umowa na czas nieokreślony to ta, na której nam pewnie najbardziej będzie zależało, bo dzięki niej zyskujemy szereg możliwości (np. banki chętniej udzielają nam kredytu). Jeśli mamy taką umowę, powinniśmy ją dostać najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy.
Każda z wcześniej wspomnianych umów musi zawierać strony umowy (musi być określone, kto tę umowę podpisuje), zawierać informację jaki to rodzaj umowy, kiedy ją zawieramy, jakie są warunki pracy – rodzaj pracy, miejsce i termin jej wykonywania oraz wysokość wynagrodzenia. Taką umowę możemy wypowiedzieć z zachowaniem odpowiedniego okresu wypowiedzenia albo jeżeli zostaną naruszone jej postanowienia, możemy ten okres pominąć. W razie zmian, czyli ewentualnej zmiany stanowiska, zmian obowiązków, podwyżek podpisuje się aneks do umowy.
URLOP WYPOCZYNKOWY
Jakie plusy daje nam umowa o pracę? Zacznijmy od najciekawszego, czyli od urlopu ;). Jeżeli nasz staż pracy u wszystkich pracodawców (wliczając w to również edukację) nie przekroczył 10 lat, przysługuje nam 20 dni urlopu. Jeżeli ten okres jest dłuższy, to doliczany jest urlop uzupełniający, czyli dodatkowe 6 dni.
Jak do stażu pracy wlicza się szkoła? Szkoła zawodowa to 3 lata. Czyli jeśli ukończyłeś szkołę zawodową to tak, jakbyś pracował 3 lata. Szkoła ogólnokształcąca – 4 lata, policealna – 6 lat, a wyższa – 8 lat, przy czym to się nie kumuluje. Jeżeli ukończyliśmy szkołę wyższą, to mamy 8 lat stażu pracy, a nie 12 :). Dlatego jeżeli skończymy szkołę wyższą, to po 2 latach pracy etatowej nasz wymiar urlopu będzie wynosił 26 dni.
URLOP OKOLICZNOŚCIOWY
Oprócz tradycyjnego urlopu wypoczynkowego, umowa o pracę gwarantuje nam jeszcze urlopy okolicznościowe z okazji różnych wydarzeń, które mogą mieć miejsce w naszym życiu:
- ślub, narodziny dziecka, śmierć dziecka, współmałżonka albo rodzica – to 2 dni urlopu
- ślub naszego dziecka, śmierć dziadków, rodzeństwa, teściów, osoby utrzymywanej przez Ciebie albo takiej, którą się opiekujesz – to 1 dzień urlopu.
URLOP OJCOWSKI
Urlop ojcowski przysługuje Ci w momencie, gdy urodzi Ci się dziecko. Można z niego skorzystać do 2 roku życia Twojego dziecka. To dodatkowe 2 pełne tygodnie urlopu. Można je wziąć albo z rzędu, albo podzielić na dwa osobne tygodnie. Ciekawostka – jeżeli w ciągu tego tygodnia wypada święto, to niestety nie jest ono uwzględniane jako dzień wolny – nie można później odebrać dodatkowego dnia wolnego za nie. Warto dobierać takie tygodnie, w których nie ma żadnych świąt. Wniosek o taki urlop należy złożyć minimum 7 dni przed jego startem, ale uważam, że warto pracodawcę o tym poinformować nieco wcześniej, żeby zachować z nim dobre stosunki.
URLOP MACIERZYŃSKI
Było o urlopie dla ojca, teraz czas na urlop dla matki. Mamy 20 tygodni urlopu macierzyńskiego. To się zmienia w zależności od tego, ile dzieci urodziliśmy. Omówię przypadek dla jednego dziecka, bo rzadko kiedy rodzą się bliźniaki, a jeszcze rzadziej trojaczki czy czworaczki ;). Mamy 20 tygodni urlopu macierzyńskiego, a potem 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego, czyli w sumie 52 tygodnie. Jak wygląda kwestia płacy w tym czasie? Albo dostajemy przez 26 tygodni 100 proc. wynagrodzenia i 26 tygodni 60 proc. wynagrodzenia, albo przez 52 tygodnie 80 proc. wynagrodzenia.
Pamiętajmy też, że w czasie tego urlopu gromadzi się nam tradycyjny urlop wypoczynkowy. Jeżeli mamy wymiar urlopu 26 dni, to są one nam normalnie przyznawane. To jeszcze dodatkowe 5 tygodni urlopu.
Jeśli mamy dziecko, zyskujemy też dni wolne na opiekę (ale tych bonusów mamy z okazji posiadania dzieci 😉 ). Są to dodatkowe 2 dni na dziecko do 14 roku życia. Uwaga, te 2 dni przypada na oboje rodziców, czyli albo jeden rodzic bierze 2 dni, albo każdy wykorzysta po jednym. Pamiętajmy też, że kiedy nasze dziecko jest chore, wtedy możemy wziąć dni wolne na opiekę nad chorym. To 60 dni rocznie, które są płatne z ZUS w wysokości 80 proc. z naszej średniej pensji z ostatnich 12 miesięcy.
WYNAGRODZENIE
W materii przywilejów związanych z wypłatą – powinna być wypłacana co najmniej raz w miesiącu i nie później niż do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym świadczyliśmy pracę. Przykładowo, jeżeli w sierpniu pracowaliśmy, to pieniądze za tę pracę powinniśmy otrzymać najpóźniej 10 września. Mamy też dostęp do paska płac, więc jeżeli chcemy dowiedzieć się, jakie są składowe naszej pensji, możemy się tego właśnie dzięki paskowi płac dowiedzieć.
CZAS PRACY I NADGODZINY
Czas pracy nie powinien przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w tygodniu. Maksymalna liczba nadgodzin w roku to 150 godzin, na tydzień – 8 godzin, a na dobę – 5 godzin. Za nadgodziny przysługuje nam dodatek 50 lub 100 proc. wynagrodzenia, w zależności od tego czy nadgodziny były robione w zwykłym dniu, czy w weekend lub w święto. Możemy te nadgodziny odebrać w charakterze godzin lub dni wolnych. Jeżeli mamy np. 8 nadgodzin to możemy dogadać się z szefem, że przez jeden dzień nie przychodzimy do pracy i wtedy te 8 godzin się odbiera. Jeśli wizja siedzenia po godzinach nieszczególnie Cię pociąga, zachęcam Cię do przeczytania wpisu o automatyzowaniu pracy (klik).
Istnieje również coś takiego, jak system równoważny czasu pracy. Wtedy pracujemy po 12 godzin, ale to też się sumuje do 40 godzin w tygodniu. Pamiętajmy o tym, że musimy zachować 11 godzin odpoczynku pomiędzy zakończeniem i rozpoczęciem pracy. Jeżeli kończymy pracę o 20, to nie możemy następnego dnia przyjść do pracy na 6, bo wtedy jest tylko 10 godzin odstępu. Jeżeli pracujemy w zrównoważonym czasie pracy w weekendy czy święta, to dostajemy dni wolne w tygodniu.
OKRES WYPOWIEDZENIA
Zależy on od tego, jak długo z pracodawcą współpracujemy. Jeżeli masz umowę na czas próbny i pracujesz mniej niż 2 tygodnie, masz 3 dni okresu wypowiedzenia. Jeżeli jesteś na umowie na czas próbny i pracujesz powyżej 2 tygodni, masz tydzień wypowiedzenia, a jeżeli pracujesz 3 miesiące, to masz 2 tygodnie okresu wypowiedzenia.
Zwykła umowa o pracę, na czas określony lub nieokreślony, gwarantuje:
- 2 tygodnie okresu wypowiedzenia, jeżeli pracujesz poniżej pół roku,
- 1 miesiąc okresu wypowiedzenia, jeżeli pracujesz powyżej pół roku,
- 3 miesiące okresu wypowiedzenia, jeżeli pracujesz więcej niż 3 lata w danej firmie.
Oczywiście można się dogadać z pracodawcą w kwestii długości wypowiedzenia, można je skrócić lub wydłużyć. W ostatniej firmie, w której pracowałem miałem miesięczny okres wypowiedzenia, ale pracodawca poprosił mnie o to, abym został na 3 miesiące i się zgodziłem.
Pamiętaj też, że wypowiedzenie kończy się w sobotę albo w ostatni dzień miesiąca. Jeżeli masz miesięczny okres wypowiedzenia i chciałbyś się zwolnić, to nie jest tak, że zaniesiesz np. 15 sierpnia wypowiedzenie i już 15 września będziesz bez pracy. Jeżeli złożysz wypowiedzenie 15 sierpnia, to jego bieg zaczyna się 1 września i kończy 30 września. Pamiętaj o tym! To dlatego wypowiedzenia najczęściej składa się pod koniec miesiąca, aby zaczęły bieg od początku miesiąca, który zaraz się zacznie.
ZWOLNIENIA
Jeśli to Ciebie zwalniają, masz prawo do 2 dni wolnego na szukanie nowej pracy, jeżeli Twój okres wypowiedzenia u pracodawcy wynosi 2 tygodnie lub 1 miesiąc. Jeżeli Twój okres wypowiedzenia trwa 3 miesiące, to przysługują Ci 3 dni wolnego na szukanie nowej pracy.
Kiedy pracodawca nie może Cię zwolnić? Nie tego zrobić przez 182 dni Twojej choroby. Jeżeli masz urlop również nie może Cię zwolnić aż do końca jego trwania, w tym także jeżeli składasz wniosek o urlop wychowawczy.
Pamiętaj, że w momencie kiedy żegnasz się z pracodawcą, musisz rozliczyć urlop. Najczęściej ten urlop będziesz po prostu odbierać. Załóżmy, że masz jeszcze zaległe 10 dni urlopu i miesiąc wypowiedzenia. Bardzo często to będzie wyglądać tak, że ostatnie 2 tygodnie na wypowiedzeniu to czas, w którym będziesz na urlopie. Czasami jednak pracodawcy zależy na tym, żebyś podzielił się swoją wiedzą z nową osobą, Twoim zastępcą. Jeżeli pracodawca chce, abyś pracował przez cały okres wypowiedzenia, będzie Ci musiał wypłacić ekwiwalent za niewykorzystany urlop.
Nie zapomnij też o świadectwie pracy. Świadectwo pracy dostajesz po ukończeniu współpracy z Twoim dotychczasowym pracodawcą. Dobrym pomysłem byłoby też poproszenie o referencje. Mnie się udało dostać referencje z jednej i z drugiej firmy, w których pracowałem. To przydatna sprawa kiedy zmieniasz pracę, bo warto podeprzeć swoje CV listem referencyjnym.
OBOWIĄZKI
Jakie zatem mamy obowiązki wynikające z umowy o pracę? Przede wszystkim sumienne i staranne wykonywanie pracy, stosowanie się do poleceń przełożonych oraz przestrzeganie czasu pracy. Niestety spóźnienia naruszają nasz stosunek pracy ;).
Nie wolno łamać regulaminów, zasad BHP i przeciwpożarowych. Musimy dbać o dobro zakładu, chronić jego mienie, przestrzegać tajemnic firmowych i ogólnie zasad współżycia społecznego. W skrócie, musimy być dobrym pracownikiem :).
PODSUMOWANIE
Post został przygotowany w oparciu o przepisy obowiązujące w 2020 roku. Umowa o pracę, mimo że rządzi się dosyć sztywnymi regułami, ma szereg zalet, które warto doceniać. Mam nadzieję, że po przeczytaniu tego wpisu lepiej rozumiesz, jakie prawa przysługują Ci z tytułu umowy o pracę.
